Ochrona demokracji

Pakiet na rzecz obrony demokracji

Pakiet na rzecz obrony demokracji, przedstawiony 12 grudnia 2023 r., obejmuje:

• komunikat w sprawie przeglądu prac przeprowadzonych w ramach europejskiego planu działania na rzecz demokracji
• projekt przepisów ustanawiających wspólne standardy przejrzystości i odpowiedzialności w odniesieniu do działań związanych z reprezentowaniem grup interesu, których celem jest wywieranie wpływu w imieniu krajów spoza UE na proces decyzyjny w Unii
• zalecenie dotyczące promowania wolnych i uczciwych wyborów oraz odporności procesów wyborczych
• zalecenie w sprawie promowania udziału obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu polityki.

Wspólne standardy przejrzystości mają na celu:

• ochronę sfery demokratycznej UE
• promowanie zaufania instytucjonalnego
• ochronę otwartej debaty publicznej przed niejawną ingerencją.

Wszystkie te cele należy osiągnąć przy pomocy proporcjonalnej interwencji politycznej, co pozwoli zapewnić pełne poszanowanie praw podstawowych i wartości demokratycznych. Przed przedstawieniem pakietu Komisja opublikowała wyniki uzupełniającego badania Eurobarometr na temat demokracji.

Cele europejskiego planu działania na rzecz demokracji

W 2020 r. Komisja przyjęła europejski plan działania na rzecz demokracji, służący umacnianiu stabilności systemów demokratycznych w całej UE poprzez:

• promowanie wolnych i uczciwych wyborów
• umacnianie wolności mediów
• zwalczanie dezinformacji.

W całym planie uwzględniono dodatkowo dwa priorytety: konstruktywne zaangażowanie obywatelskie oraz aktywne społeczeństwo obywatelskie. W 2023 r., mając na uwadze kolejne wybory europejskie, Komisja oceniła postępy w realizacji planu działania i wskazała szereg obszarów, w których UE może aktywnie stawić czoła obecnym i potencjalnym wyzwaniom.

W załączniku znajdziesz informacje o zmianach wprowadzonych w planie działania.

Wolne i uczciwe wybory

Zagwarantowanie demokracji w Europie wymaga zdecydowanych działań na rzecz ochrony procesów wyborczych. Oznacza to, że należy zagwarantować wolne i uczciwe wybory, otwartą debatę demokratyczną i dostosowanie zabezpieczeń cyfrowych do obecnych realiów.

Najważniejsze działania w tej dziedzinie to między innymi:

• przepisy dotyczące większej przejrzystości w zakresie sponsorowanych treści politycznych („reklama polityczna”) oraz zapewnienie wsparcia i wytycznych dla partii politycznych i państw członkowskich
• przegląd rozporządzenia w sprawie finansowania europejskich partii politycznych
• nowy wspólny mechanizm operacyjny służący zapewnianiu odporności procesów wyborczych za pośrednictwem europejskiej sieci współpracy ds. wyborów. Ma to na celu budowanie w państwach członkowskich zdolności do przeciwdziałania zagrożeniom związanym z wyborami, przede wszystkim takim jak dezinformacja i zagrożenia internetowe, w ścisłej współpracy z grupą współpracy ds. bezpieczeństwa sieci i informacji.

Wolność i pluralizm mediów

Wolność mediów i pluralizm mediów mają kapitalne znaczenie dla naszych demokracji i są zapisane w Karcie praw podstawowych. Wolne i pluralistyczne media są niezbędne, aby można było pociągać polityków do odpowiedzialności i aby pomagać obywatelom w podejmowaniu świadomych decyzji. Udostępniając społeczeństwu wiarygodne informacje, niezależne media odgrywają ważną rolę w walce z dezinformacją i manipulowaniem demokratyczną debatą. Skuteczniejsze zapewnienie bezpieczeństwa dziennikarzom, chronienie ich przed pozwami sądowymi służącymi ograniczaniu ich niezależności oraz zwiększenie pluralizmu mediów to główne priorytety działań UE w tej dziedzinie:

• W maju 2024 r. wszedł w życie europejski akt o wolności mediów – nowy zbiór przepisów mających chronić pluralizm i niezależność mediów w UE. Dzięki niemu publiczne i prywatne media będą mogły łatwiej funkcjonować ponad granicami na unijnym rynku wewnętrznym bez nadmiernej presji, z uwzględnieniem cyfrowej transformacji przestrzeni medialnej. Akt pozwoli również na lepszą współpracę organów ds. mediów za pośrednictwem nowej Europejskiej Rady ds. Usług Medialnych. Nowy zbiór przepisów będzie w pełni stosowany od 8 sierpnia 2025 r.
• W 2022 r. Komisja zaproponowała nowe inicjatywy, które zapewnią dziennikarzom i obrońcom praw człowieka lepszą ochronę przed bezzasadnymi postępowaniami sądowymi mającymi tłumić debatę publiczną (SLAPP). Dyrektywa, która weszła w życie w maju 2024 r., obejmuje powództwa typu SLAPP w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne. Umożliwia ona sędziom szybkie oddalenie powództw przeciwko dziennikarzom i obrońcom praw człowieka, które są w oczywisty sposób bezzasadne. Ustanowiono w niej również szereg gwarancji proceduralnych i środków zaradczych, takich jak odszkodowania za szkody oraz odstraszające sankcje za wszczynanie powództw stanowiących nadużycie. Równocześnie Komisja przyjęła uzupełniające zalecenie, w którym zachęca państwa członkowskie do dostosowania swoich przepisów do proponowanego prawa UE w sprawach krajowych oraz we wszystkich postępowaniach, nie tylko w sprawach cywilnych. W zaleceniu wzywa się też państwa członkowskie do prowadzenia też między innymi działań podnoszących świadomość i szkoleń, w celu zwalczania powództw typu SLAPP. 
• W 2021 r. Komisja wydała zalecenie w sprawie poprawy bezpieczeństwa dziennikarzy i innych pracowników mediów. Wezwano w nim między innymi do utworzenia niezależnych krajowych usług wsparcia, w tym telefonów zaufania, doradztwa prawnego, wsparcia psychologicznego i miejsc schronienia dla dziennikarzy i pracowników mediów znajdujących się w sytuacji zagrożenia. Wezwano w nim również do zwiększenia ochrony dziennikarzy podczas demonstracji, wzmocnienia bezpieczeństwa w internecie i szczególnego wsparcia dla dziennikarek. 

Przeciwdziałanie dezinformacji oraz zagranicznym manipulacjom informacjami i ingerencjom w informacje

Ochrona europejskiej demokracji przed zagrożeniami i szkodliwymi skutkami dezinformacji oraz manipulacjami informacjami i ingerencjami w informacje, zwłaszcza ze strony podmiotów zagranicznych, jest w ostatnich latach jednym z priorytetów UE. Demokracje na całym świecie zmagają się z falą dezinformacji i ingerencji zagranicznych, które mogą potencjalnie destabilizować instytucje demokratyczne i pogłębiać podziały społeczne, a tym samym skutkować utratą zaufania obywateli. Sytuację tę dodatkowo pogarsza cyfryzacja, która umożliwia rozpowszechnianie dezinformacji niesłychanie szybko i skutecznie.

W ramach europejskiego planu działania na rzecz demokracji UE jeszcze bardziej stara się reagować na ten zmieniający się krajobraz zagrożeń, zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym. Starania te opierają się na dotychczasowych działaniach UE i są silnie umocowane w europejskim systemie wartości i zasad. Te zasady to między innymi swoboda wypowiedzi i przysługujące obywatelom prawo dostępu do treści prawnych.

Najważniejsze działania w tej dziedzinie to między innymi:

• zacieśniona współpraca w oparciu o istniejące sieci w celu koordynacji działań UE w obliczu coraz częstszych kampanii dezinformacyjnych
• usprawniony unijny zestaw metod przeciwdziałania zagranicznym manipulacjom informacjami i ingerencjom w informacje
• zapewnienie większej rozliczalności platform internetowych, aby zapobiegać rozprzestrzenianiu się dezinformacji – ma temu służyć bardziej rygorystyczny kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji oraz ustanowienie ram współregulacyjnych zgodnie z aktem o usługach cyfrowych.

Zapewnienie większej rozliczalności platform internetowych

Zgodnie z wytycznymi przyjętymi przez Komisję w 2021 r., zmierzającymi do zaostrzenia dotychczasowego unijnego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji, w czerwcu 2022 r. podpisano nowy kodeks, odnoszący się do platform internetowych, zarówno dużych, jak i wyspecjalizowanych, oraz do branży reklamy internetowej, instytucji badawczych i społeczeństwa obywatelskiego, a także weryfikatorów informacji. W kodeksie przedstawiono zobowiązania dotyczące rozmaitych zagadnień – od demonetyzacji, poprzez przejrzystość, po dostęp do danych. Co ważne, kodeks przewiduje solidne ramy monitorowania i powołanie Centrum Przejrzystości dla zapewnienia większej przejrzystości i rozliczalności.

Ustanowiono w nim również ramy współregulacyjne zgodnie z aktem o usługach cyfrowych, które zobowiązują bardzo duże platformy i wyszukiwarki internetowe do regularnej oceny ryzyka systemowego, jakie może wynikać dla społeczeństwa z ich usług, m.in. z wykorzystywania ich jako narzędzia kampanii dezinformacyjnych.

Inkluzywne zaangażowanie i uczestnictwo obywatelskie na rzecz stabilności europejskiej demokracji

Zacieśnienie więzi między obywatelami a reprezentującymi ich instytucjami demokratycznymi to podstawa stabilności demokracji. Stworzenie przestrzeni obywatelskiej umożliwiającej zaangażowanie i udział obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w procesach kształtowania polityki jest podstawową gwarancją stabilności naszych systemów demokratycznych, zarówno w okresach wyborczych, jak i na co dzień.

W europejskim planie działania na rzecz demokracji ujęto tę kwestię jako priorytet przekrojowy. Konferencja w sprawie przyszłości Europy dostarczyła cennych doświadczeń na temat sposobów zwiększenia zaangażowania obywateli. Doprowadziło to do nowego etapu uczestnictwa obywatelskiego – proces kształtowania polityki przez Komisję Europejską obejmuje obecnie europejskie panele obywatelskie.

Finansowanie demokracji

Komisja nadal uruchamia specjalne finansowanie z szerokiej gamy dostępnych programów UE, aby wspierać realizację celów europejskiego planu działania na rzecz demokracji.

Oto niektóre obszary finansowania: 

• promowanie uczciwości wyborów oraz zwiększanie udziału obywateli, zaangażowania obywatelskiego i zaufania do demokracji dzięki finansowaniu z programów „Obywatele, Równość, Prawa i Wartości”, „Kreatywna Europa”, Erasmus+ i „Horyzont Europa”, a także z Funduszu Spójności
• zwiększenie finansowania organizacji mediów informacyjnych w UE i poza nią poprzez finansowanie z programów „Kreatywna Europa” i „Cyfrowa Europa” oraz programu na rzecz praw człowieka i demokracji w ramach instrumentu „Globalny wymiar Europy”
• zwalczanie dezinformacji poprzez promowanie umiejętności korzystania z mediów i pomoc obywatelom w wykrywaniu dezinformacji dzięki finansowaniu z programu Erasmus+ i Europejskiego Korpusu Solidarności.

Aby ułatwić pozyskiwanie informacji o różnych programach, Komisja uruchomiła łatwo dostępną stronę internetową, która pełni funkcję jednolitego portalu cyfrowego dla funduszy unijnych i umożliwia m.in. znalezienie możliwości finansowania związanych z demokracją.

Powiązane inicjatywy